Rond 1985 verscheen de personal computer. Op kantoren werd de ouderwetse schrijfmachine in rap tempo vervangen door een beeldscherm en toetsenbord. Het carbonpapier en de potjes Tipp-Ex konden de vuilnisbak in. Opgeruimd staat netjes.
Ben je na 1980 geboren, dan heb je waarschijnlijk nooit een tekst geschreven op een ouderwetse schrijfmachine. Typ je op een schrijfmachine een verkeerde letter? Zorgvuldig wit maken met een kwastje Tipp-Ex, droogblazen, geduldig wachten en dan, precies op de juiste plaats de juiste letter typen. Wat een gepriegel. Wat heerlijk dat we daar vanaf zijn.
Fundamentele verandering
Deze overgang, wereldwijd, heeft een fundamentele verandering gebracht in onze manier van denken, (samen)werken en schrijven. In deze overgang zit een belangrijk deel van de oorzaak van de belabberde kwaliteit van teksten, die we tegenwoordig dagelijks lezen en produceren…
Even goed kijken…
Het schrijven op een schrijfmachine, zoals in de video hieronder (uit 1932) is van totaal andere orde dan het schrijven waar het in de Training Drie Denkstappen om gaat? Kijk eens goed naar de video. Wat is het grote, structurele verschil?
Het grote verschil met het schrijven in volgens de methode Drie Denkstappen is, dat de dames en heren in de video bezig zijn een tekst (in de houder naast de machine) letterlijk over te typen. Het nadenken over deze tekst is al gebeurd, als het goed is, door iemand anders. Je ziet in de video op een beeldende manier de basisgedachte van de methode Drie Denkstappen: nadenken vóór je de eerste toets aanslaat.
Toetsenbord en beeldscherm
Hele generaties zijn inmiddels volwassen geworden zónder schrijfmachine. Het is voor iedereen volstrekt normaal om te schrijven via een toetsenbord en een beeldscherm. Lekker makkelijk. Alles kan nog weer veranderd, verwijderd, verbeterd of verschoven worden… Dit is de grootste valkuil voor mensen die een tekst produceren.
Wie herkent niet de situatie, dat je ‘even snel’ een tekst in elkaar flanst voor op de website, in een huis-aan-huisblad, voor een persbericht of mailing. Jij bent in je werk druk bezig met een project of jij bent verantwoordelijk voor een bepaald traject. Jij bent de expert, de deskundige. Alles zit prima in je hoofd, dus een tekst maken over dat project mag toch geen probleem zijn…
‘Even een stukje schrijven over de cursus die jij zelf organiseert’, simpel toch? Je begint gewoon. Binnen no-time staat er een lap tekst. Klik, plak, send…
In het boek en e-book Tekststrategie 2020 is zo’n tekst als voorbeeld uitgewerkt, ‘Klussen met elektra‘. De belabberde kwaliteit van die tekst en de enorme waslijst met opmerkingen laat zien, dat zelfs een eenvoudig, dagelijks onderwerp kan leiden tot een tekst die weinig kans maakt zijn doel te bereiken.
Het voordeel van de ouderwetse schrijfmachine
Zo’n ouderwetse schrijfmachine blijkt achteraf toch een belangrijk voordeel te hebben. Je bent gedwongen goed na te denken voor je aan een tekst begint. Die kwastjes en blaadjes Tipp-Ex helpen echt niet meer als je de structuur of de toon van je tekst wilt aanpassen. Probeer het maar eens, een tekst te schrijven op een schrijfmachine. Je oma heeft er vast nog een op zolder staan…
We zijn sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw allemaal gewend geraakt aan nadenken tijdens, maar vooral NA het schrijven. Dan ontstaan de discussies en daarmee ontstaat het geworstel. Wij zijn ook allemaal zo opgeleid: de leraar beoordeelt je tekst pas als die al klaar is… Dat is te laat.
Een groene of een rode auto
Stel je voor. Jij zegt tegen iemand: “Ik heb een auto nodig“. “Okay“, zegt die ander, “ik maak er een voor je“. Een tijdje later komt hij terug en zegt: “Kijk, hier is je auto!” Je bekijkt de tekst, eh de auto en zegt: “Deze auto heeft vier deuren, maar ik wil er maar twee. Hij is bovendien groen. Ik wil eigenlijk een rode…”
Bij een auto laten we dat wel uit ons hoofd, maar bij een tekst vinden we het allemaal heel gewoon om pas te denken en keuzes te maken, als het eindproduct geleverd wordt.
Tekststrategie: nadenken en keuzes vastleggen VOOR je begint met schrijven
Stel je voor, je krijgt een ouderwetse schrijfmachine voor je neus. Wil je daarop aan een tekst beginnen? Wat staat je dan als eerste te doen? Precies! Nadenken VOOR je de eerste toets aanslaat. Dát nadenken is de kern van de methode voor tekststrategie ‘Drie Denkstappen’.
Heb je zelf weleens een tekst gemaakt op een ouderwetse schrijfmachine? Laat het eens goed tot je doordringen wat het betekent voor een tekst, als je slechts beschikt over een klein kwastje om een letter of een woord weg te poetsen en te vervangen.
- de volgorde van de letters bepaalt de spelling (STAP 3A)
- de volgorde van de woorden bepaalt de formulering (STAP 3B)
- de volgorde van de alinea’s bepaalt de structuur (STAP 3C)
Met alleen correcties op spelling, formulering en structuur ben je er niet. Niet doen, dat komt niet meer goed. Hoe pak je dat dan wel aan? Kijk maar eens naar deze korte film: